|
Kwatera Powstańców Wielkopolskich na cmentarzu w środzie Wielkopolskiej. Towarzystwo b. Uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 r.
w Środzie Wlkp. czyniło starania o postawienie pomnika
i wydzielenie części cmentarza na pochówek Powstańców tuż po zakończeniu
działań wojennych w 1923 r. Plany wymagały uzgodnień z Kurią
Arcybiskupią w Poznaniu i z miejscowym Proboszczem.
|
1.XII.1932
r. ks. M. Meissner wydał dokument potwierdzający zakupienie miejsca na
cmentarzu grzebalnym przez Towarzystwo b. Uczestnków Powstania
Wielkopolskiego 1918-1919 r. Przy wsparciu ks. Proboszcza Meissnera
i zaangażowaniu Towarzystwa uroczystości poświęcenia pomnika połączone
z przeniesieniem zwłok dziewięciu poległych w wlakach Powstańców do
zbiorowej mogiły przy Pomniku odbyły się 11.VIII.1935 r.
Ekshumowano prochy śp. Stanisława Tomczaka,
Józefa Tomaszewskiego, Józefa Chałupka, Stefana Łażewskiego, Jana Prymasa,
Romana Szlafroka, Stanisława Norkiewicza, Ignacego Skotarczaka i Nikodema
Muszyńskiego umieszczając ich nazwiska na specjalnych tablicach.
W 1938 r. przed pomnikiem pochowano ks. M. Meissnera zasłużonego Proboszcza Średzkiej Kolegiaty,
współorganizatora powstania i pierwszego Starostę Średzkiego w II
Rzeczypospolitej. Wybuch II wojny światowej dotknął zniszczeniami Pomnik, który
najeźdźcy wysadzili w powietrze, kwaterę zamknięto. Zniszczono grobowiec
ks. M. Meissnera. Nie dopuszczono do zbeszczeszczenia zwłok, bo Polacy zdążyli
przenieść trumnę ze zwłokami z ks. Proboszczem do grobowca rodzinnego
w innej części cmentarza Parafialnego.
Z początkiem 1946 r. członkowie
Towarzystwa rozpoczęli starania o odrestaurowanie zniszczonej Kwatery.
Postawiono pomnik w zmienionej formie, z innymi tablicami. W 1978
r. przy współudziale pracowników miejscowego POM osadzono dwu
i półmetrowy Krzyż metalowy wymieniając dotychczasowy drewniany.
Taki stan trwał aż do 1997 r., kiedy to
ukonstytuował się Społeczny Komitet Rodzin Powstańców Wielkopolskich.
Opracowano harmonogram prac obejmujący renowację muru otaczającego kwaterę,
zniwelowano teren. Przy istotnej pomocy Urzędu Miejskiego w Środzie Wlkp.
odnowiono wszystkie pojedyncze groby Powstańców spoczywających na Kwaterze
i uporządkowano zieleń. Ostatnim etapem było odnowienie
Pomnika, co wykonane zostało w 2008 r. dla uczczenia 90. Rocznicy
wybuchu Powstania Wielkopolskiego.
|
Krąg Pamięci Ruchu Oporu i Walki lat
1939 - 45 w Janowie. Odsłonięty w 2004r. jest miejscem hołdu
i pamięci bohaterów, a także przypomnieniem wkładu mieszkańców
wielkopolski w dzieło ruchu oporu i walki narodu polskiego.
Składa się z głazu centralnego i 12
kamieni z nazwami znaczących wydarzeń i nazwiskami osób, które
odegrały ważną rolę w konspiracji na terenie wielkopolski.
|
Na głazie znajduje się napis:
"Ojców naszych ziemio święt
Ziemio wielkich cnót i czynów
Tyś na wskroś jest przesiąknięta
Krwią ofiarną swoich synów..."
|
Kapliczka w Janowie.
Odbywają
się przy niej uroczystości patriotyczne upamiętniające Zrzut Broni
i Sprzętu dla Oddziałów Armii Krajowej w Wielkopolsce
|
|
Tablica na budynku Sądu Rejonowego
w Środzie Wielkopolskiej z napisem:
"Miejsce uświęcone męczeńską krwią
Polaków walczących o wolność. Ku wiecznej pamięci zamordowanych przez
Niemców obywateli miasta Środy i okolicy".
Tablicę ufundowało społeczeństwo średzkie
z inicjatywy Miejskiego Koła Polskiego Związku Byłych Więźniów
Politycznych 20 X 1946. "Zginęli abyśmy żyli wolni".
|
|
Pomnik na Łąkach Kijewskich upamiętniający
rozstrzelanych Obywateli Ziemi Średzkiej.
Pomnik granitowy z napisem: "Miejsce
straceń 21 Polaków. Zginęli z rąk hitlerowców 17.09.1939",
ufundowało społeczeństwo Środy Wlkp. w 1945 r., a wykonawcami byli
pracownicy Cukrowni "Środa". Obok ogrodzenia pomnika, 15 lutego 1990
roku, zostały zamieszczone dwie tablice informacyjne z opisem zdarzeń
i spisem rozstrzelanych tutaj w dniu 17 września 1939 r. - 21
Polaków.
|
Bezpośrednim powodem aresztowań
i w konsekwencji egzekucji tego dnia, był strzał oddany przez
pijanego żołnierza Wehramchtu. Hitlerowcy uznali ten wystrzał jako prowokację
ze strony Polaków. Rozpoczęły się aresztowania, w których wyniku złapano
21 mężczyzn. Zostali oni przeprowadzeni przez miasto i rozstrzelani na
łąkach kijewskich. Byli to mieszkańcy Środy, Śremu, Kościana, oraz 7 osób,
których tożsamości nie udało się ustalić.
|
Głaz upamiętniający pierwszy pochówek
rozstrzelanych Średzian w Środzie Wielkopolskiej znajduje się
niedaleko przejazdu kolejowego na dzialkach przy ul. Niedziałkowskiego.
|
|
Pomnik na Placu Armii Poznań w Środzie
Wielkopolskiej
z napisem: "Żołnierzom bohaterskiej Armii Poznań - społeczeństwo
ziemi średzkiej".
|
|
Tablica na budynku Sądu Rejonowego
w Środzie Wlkp.
"Bohaterskim Żołnierzom Armii Krajowej -
Inspektoratu Środa - poległym w latach 1939 - 1956 - społeczeństwo miast
i gmin: Środa Wlkp., Śrem, Września, Kostrzyn, Kórnik, Nekla, Dominowo,
Kleszczewo, Krzykosy, Nowe Miasto, Zaniemyśl, Miłosław".
|
|
Tablica w Trzebisławkach "W hołdzie bohaterom mieszkańcom Trzebisławek i okolic". Tablica
upamiętnia mieszkańców Trzebisławek i okolic, którzy w latach 1939 - 1942
działając w tajnej organizacji "Dla Ciebie Polsko" drukowali i
kolportowali tajną gazetę. Na tablicy ufundowanej przez mieszkańców
Trzebisławek znalazło się 26 nazwisk osób, członków tajnej organizacji
"Dla Ciebie Polsko". Organizacja ta skupiała ponad 300
członków.
|
W latach 1939 - 1942 drukowała
i kolportowała tajną prasę, najpierw "Młodego Demokratę",
później "Dla Ciebie Polsko". Główną rolę w organizacji odgrywał
Konrad Latanowicz, ps. "Rosomak", "Adam", przed wojną
kierownik Szkoły Powszechnej w Pierzchnie. Zginął tragicznie -
rozstrzelany przez hitlerowców.
|
Tablica upamiętniająca zamordowanych
w Katyniu, Miednoje, Charkowie. Na tablicy, wyryte zostały imiona
i nazwiska 34 ofiar NKWD i innych bezimiennych, zamordowanych
w 1940 r. w Katyniu, Charkowie i Miednoje. W hołdzie
ofiarom zbrodni katyńskiej obok tablicy posadzony jest świerk, który został przywieziony
z Katynia. Tablica znajduje się na dziedzińcu średzkiej Kolegiaty.
|
|
Tablica poświęcona Żołnierzom 55 Poznańskiego
Pułku Piechoty.
Żołnierze ci zostali pochowani na średzkim cmentarzu na początku września 1939
r. tuż za pomnikiem poświęconym poległym w czasie II wojny światowej
pracownikom Cukrowni Środa.
|
Mogiła poległych żołnierzy istniała do roku 1974
w aktualnym II sektorze średzkiego cmentarza koło grobu poświęconego
poległym pracownikom Cukrowni Środa. Początkowo na tabliczce znajdującej się na
krzyżu wymienieni byli z imienia i nazwiska 3 żołnierze, a także
2 żołnierze nieznani. Prawdopodobnie pod koniec lat 60 na tabliczce pojawiły
się nazwiska wszystkich żołnierzy. Ustalenie nazwisk nieznanych żołnierzy mogło
być prawdopodobnie możliwe dzięki odkryciu zasobów archiwalnych Wielkopolskiej
Brygady Kawalerii, dowodzonej przez Romana Abrahama, w skład
której wchodził 55. Pułk Piechoty z Leszna. Tablica znajduje się na Cmentarzu parafialnym
przy ul. Nekielskiej w Środzie Wlkp. w jego II sektorze po prawej
stronie. Tablica znajduje się na grobie poświęconym pracownikom Cukrowni
Środa, którzy zginęli w trakcie nalotów lotnictwa niemieckiego 1 i 4
września 1939 r.
|
Tablica upamiętniająca Dowódców Inspektoratu
i Żołnierzy Armii Krajowej. Tablica upamiętnia dowódców Inspektoratu
Armii Krajowej Środa Wielkopolska zamordowanych w hitlerowskich obozach
zagłady oraz żołnierzy AK spoczywających na średzkim cmentarzu.
Tablica znajduje się na Cmentarzu parafialnym
przy ul. Nekielskiej w Środzie Wielkopolskiej na kaplicy cmentarnej.
|